Annet woont in Karungibathi Upper village, een dorp in de gemeente Hima. In diezelfde gemeente groeide Mary op in Lower Nyangareka. Via haar grootouders leerde Mary wat basisprincipes van bijenhouden. Omdat ze nog naar de middelbare school ging, zette ze die kennis niet in.
Ook rond Karungibathi Upper village, het dorp waar Annet woont, staan veel bijenkasten. In het dorp wonen meerdere imkers. Allemaal mannen. Traditioneel vinden de dorpelingen dat imker een mannenberoep is. Daarnaast was Annet bang voor bijen. Ze verwachtte dan ook niet dat ze ooit imker zou worden.
Imkers trainen
Voor zowel Mary als Annet was 2021 een jaar van verandering. Veldwerkers van TUNADO, brancheorganisatie voor de honingsector in Oeganda en partnerorganisatie, bezochten de dorpen. Ze nodigden jongeren uit om zich in te schrijven voor een imkertraining. Samen met TUNADO en andere partners bouwt Woord en Daad aan een inclusieve en eerlijke honingsector in Oeganda. Binnen het Busy Bees-programma werken we op verschillende fronten om duurzame verandering in gang te zetten.
Door heel Oeganda trainen we imkers. Daarmee willen we vooral de meest kwetsbare mensen in de samenleving een kans bieden. In 2021 startten we met een trainingsprogramma gericht op jongeren, en specifiek jonge vrouwen, in het westen van Oeganda. Zij hebben weinig kans op een baan. Jonge vrouwen hebben op het platteland vaak een achtergestelde positie ten opzichte van mannen. We wilden 1.000 imkers en 500 koffieboeren trainen. Dit trainingsprogramma rondden we in 2023 af met indrukwekkende resultaten. In totaal volgden 1.670 jongeren de trainingen. De groep bestond uit 1.107 vrouwen.
‘Beekeeping as a business’
Mary en Annet volgden de imkertraining. Daar leerden ze alles over geschikte bijenkasten. Beginnende imkers maken vaak bijenkasten van lokale materialen, zoals een holle boomstam. Na verloop van tijd kunnen ze hun winst gebruiken om professionelere kasten aan te schaffen. Daarnaast leren de jongeren hoe ze honing moeten oogsten. Zo blijft het bijenvolk in de kast wonen en blijft de kwaliteit van de honing geborgd.
Een ander belangrijk onderdeel van de training is ondernemerschap. Busy Bees stimuleert imkers om te ondernemen. ‘Beekeeping as a business’ (bijenhouden als een ondernemer) is daarbij een veel gebruikte leus. Door die focus op ondernemerschap zien we imkers in de loop van de tijd doorgroeien en professionaliseren. Hun familie en de gemeenschap profiteren daar van mee.
Ondernemerschap maakt dromen waar
Mary startte na de training in 2021 met 15 bijenkasten. Begin 2024 bestond haar bijenstal uit 20 bijenkasten, waarvan er 15 gekoloniseerd waren. Dat wil zeggen dat in 15 kasten een bijenvolk woonde. De afgelopen jaren verdiende ze een mooi inkomen met honing. Daarmee kon ze haar oude droom realiseren. Als tiener wilde Mary na de middelbare school doorleren voor kleermaker. De kosten voor een vakopleiding waren echter te hoog, waardoor die droom in scherven viel. ‘Met het inkomen uit honing kan ik mijn droom om modeontwerper te worden waarmaken,’ vertelt ze enthousiast. Naast dat ze het schoolgeld betaalde, kocht Mary vijf geiten.
Geiten: investering en ‘spaargeld’
Ook Annet ging het voor de wind. Haar eerste oogst in 2021 leverde 50 kilo honing op. Daarmee verdiende ze destijds 500.000 Oegandese shilling (122 euro). Dat geldt investeerde ze in vijf geiten. In 2024 was haar veestapel gegroeid tot 24 geiten. De dieren zijn een investering en een manier om te sparen. Toen het financieel tegenzat verkocht Annet een aantal geiten om haar inkomen aan te vullen. Annets imkerij groeide sinds 2021 tot 28 bijenkasten, waarvan er 10 gekoloniseerd zijn. Onder andere door weersinvloeden zijn niet alle bijenkasten gekoloniseerd. Ze werkt hard om meer bijenvolken te lokken naar haar imkerij.
Alle jongeren die het trainingsprogramma volgden, zagen hun inkomen stijgen. Gemiddeld oogsten de imkers 320 kilo honing per jaar. Daarmee verdienen ze gemiddeld zo’n 700 euro per jaar. Honing oogsten kost de imkers hooguit een paar dagen per maand. Daarnaast hebben ze vaak een ander inkomen, bijvoorbeeld als (koffie-)boer. Volgens berekeningen heeft een Oegandees op het platteland gemiddeld 2.400 euro nodig om in zijn/haar basisbehoeften te voorzien. Honing levert met een relatief kleine inspanning bijna een derde van dat benodigde inkomen. Toch zien we achter dit cijfer ook een ‘glazen plafond’. Hoewel de gemiddelde productiviteit van mannen en vrouwen vergelijkbaar is, krijgen mannen gemiddeld een hogere prijs per kilo honing dan vrouwen.
Busy Bees werkt aan blijvende verandering
Dankzij de trainingen verdienen 1.600 imkers en koffieboeren een goed inkomen. Intussen zien we kansen om via de honingsector Oegandezen te ondersteunen. Via het Bee a Champion model leiden we ervaren imkers op tot trainers die jonge imkers in hun gemeenschap kunnen begeleiden. Daarnaast biedt de stevige sector die we in de afgelopen jaren opbouwden kansen om meer maatschappelijke thema’s aan te pakken. Denk aan discriminatie van vluchtelingen, een achtergestelde positie van vrouwen en kinderen die worden uitgebouwd in de landbouw. Maar ook ecologische thema’s, zoals ondersteunen bij het aanpassen aan extremer weer en bijdragen aan de leefbaarheid van een gebied door bomen te planten. De komende jaren pakken we meer van dit soort thema’s aan. Daarmee verschuift de focus iets meer naar bijen in de strijd tegen uitbuiting van mens en schepping. De kern, beekeeping as a business, blijft hetzelfde.
